Mamy już za sobą pierwsze przyjście Mesjasza, podczas którego objawił On swoim uczniom, iż przyjdzie na Ziemię powtórnie. Rozpoznanie Jego przyjścia wydaje się oczywiste. Pismo Święte zawiera ponad 300 proroctw biblijnych na temat Mesjasza, które wypełniły się na osobie Jezusa – dlatego został rozpoznany.
Jest też mnóstwo tych, które mówią o Jego powtórnym przyjściu. Oto jedno z nich:
„Gdyż jak błyskawica pojawia się od wschodu i jaśnieje aż na zachód, tak będzie z przyjściem Syna Człowieczego, bo gdzie jest padlina, tam zlatują się sępy. A zaraz po udręce owych dni słońce się zaćmi i księżyc nie zajaśnieje swoim blaskiem, i gwiazdy spadać będą z nieba, i moce niebieskie będą poruszone. I wtedy ukaże się na niebie znak Syna Człowieczego, i wtedy biadać będą wszystkie plemiona ziemi, i ujrzą Syna Człowieczego, przychodzącego na obłokach nieba z wielką mocą i chwałą” (Mat.24:27-30,*BW).
Tak spektakularnego zjawiska nie sposób przeoczyć! – powiesz.
Dlaczego żydowscy przywódcy religijni nie rozpoznali Mesjasza?
Jak rozumieć proroctwa?
Na tej podstawie można wysunąć wniosek, że istnieje wiele proroctw, m.in. dotyczących powtórnego przyjścia Mesjasza, które są dziś jeszcze zakryte. Jest tak dlatego, że nikt tych tekstów nie odnosi do tych wydarzeń, dopóki… (tak jak w wyżej opisanej sytuacji) nie spełnią się. Jednak do rozpoznania tego faktu będzie niezbędna znajomość Pisma!
Wniosek jest taki, iż prorocze wersety opisujące dane zdarzenie, niekoniecznie muszą być częścią logicznego wątku jednego fragmentu, a teksty dotyczące tego wydarzenia mogą być znalezione z różnych miejscach Pisma.
Dlatego też, musimy być bardzo ostrożni z pochopną interpretacją proroctw. Nawet jeżeli jakieś wydarzenia zapisane są jako ciąg jednego zdania, to wcale nie musi oznaczać, iż spełnią się one w tym samym czasie.
Czy istnieje religia prawdziwa?
Niektórym może wydawać się, że badanie Pisma jest bardzo skomplikowane, zatem zdają się na gotowe interpretacje teologów albo innych kompetentnych w tym zakresie osób.
Wiele osób ‘szukających prawdy’, czuje się zagubionych w gąszczu różnych interpretacji biblijnych. Dlaczego jest tyle religii, a każda mówi co innego? W przekroju biorącym pod uwagę tylko religie chrześcijańskie panuje niemałe zamieszanie.
[1]
Rys. 1. Drzewo genetycznej klasyfikacji wyznań chrześcijańskich [3]
Owszem, wszystkie one nauczają, iż Jezus jest Mesjaszem, ale nie są zgodne co do wielu innych kwestii. Podziały religijne wcale nie są czymś nowym. Kiedy Pan Jezus przyszedł na Ziemię również zastał judaizm podzielony.
W II w. p.n.e. obok kapłanów i związanego z nimi stronnictwa saduceuszy, którzy bronili znaczenia kultu świątynnego, pojawili się "uczeni w piśmie" i stronnictwo faryzeuszy, którzy kładli nacisk na znajomość pism Pięcioksięgu Mojżeszowego i proroków oraz na skrupulatnym wypełnianiu zawartych w Biblii przepisów moralnych, rytualnych oraz prawnych. Oprócz nich powstawały mniejsze „sekty”, np. ascetycznych esseńczyków, których poglądy zachowały się w rękopisach z Qumran [4].
Pojawiając się właśnie w takich realiach, Jezus jako znawca wszelkiej prawdy wcale nie zorganizował debaty z przywódcami tych wszystkich odłamów, żeby ich zjednoczyć. Nie usiłował też uporządkować ich przekonań (Mat.22:23, Dzieje 23:8), choć mógłby raz na zawsze wyjaśnić wszystkie sporne kwestie. Dlaczego?
„Odpowiedział im Jezus: Czy nie dlatego błądzicie, że nie znacie Pism ani mocy Bożej?” (Marka 12:24, BW).
Dziwna to odpowiedź, ponieważ saduceusze znali Pisma. Ale ta znajomość musi iść w parze z czymś jeszcze:
„A gdy Jezus dokończył tych słów, zdumiewały się tłumy nad nauką jego. Albowiem uczył je jako moc mający, a nie jak ich uczeni w Piśmie” (Mat. 7:28, BW).
Bez udzielonej mocy Bożej, można siedzieć nad Biblią nawet całe życie, badając ją bardzo skrupulatnie, interpretować proroctwa, jednak bez żadnej gwarancji, że to zrozumienie oparte na mądrości ludzkiej, jest właściwe.
„Napisano bowiem: Wniwecz obrócę mądrość mądrych, a roztropność roztropnych odrzucę. Gdzie jest mądry? Gdzie uczony? Gdzie badacz wieku tego? Czyż Bóg nie obrócił w głupstwo mądrości świata?” (1 Kor. 1:19,20, BW).
„Albowiem Królestwo Boże zasadza się nie na słowie, lecz na mocy” (1 Kor. 4:20, BW).
„Aby wiara wasza nie opierała się na mądrości ludzkiej, lecz na mocy Bożej” (1 Kor. 2:5, BW).
W dzisiejszych czasach wiele ugrupowań chrześcijańskich analizuje proroctwa dotyczące drugiego przyjścia Mesjasza, przy czym swoją skrupulatnością przypominają starożytnych uczonych w Piśmie. Wydaje im się, że posiedli właściwe zrozumienie i usiłują przekonać o tym innych. Jak bardzo chrześcijaństwo podzielone w kwestii czasu przyjścia Mesjasza oraz JegoTysiącletniego Królestwa zobrazowano poniżej.
[2]
Rys. 2. Koncepcje Millenium w chrześcijaństwie [5].
Możliwe, że nie są to jeszcze wszystkie koncepcje. Skąd wiedzieć, która z nich jest słuszna? Skąd szczery, pobożny, szukający prawdy człowiek, może mieć pewność, że nie jest wprowadzany w błąd? Przecież nie może być tak, że Bóg objawia przywódcom ugrupowań religijnych sprzeczne wykładnie Pisma Świętego. Prawda może być tylko jedna.
W dawnych czasach ludziom również trudno było odróżnić, czy dany prorok miał rzeczywiście widzenie od Boga, czy też wygłaszał swoje własne przekonania, które wcale nie pochodziły od Najwyższego.
„A Pan rzekł do mnie: Fałszywie prorokują prorocy w moim imieniu; nie posłałem ich ani nie dałem im poleceń, ani nie mówiłem do nich. Kłamliwe widzenia, marne wieszczby i wymysły swojego serca wam prorokują.” (Jerem. 14:14, BW).
„Mieli fałszywe widzenia i prorokowali kłamliwie. Mówią: To jest słowo Pana, chociaż Pan ich nie posłał, a jednak oczekują, że spełni ich słowo” (Ezech. 13:6, BW).
„Jej wodzowie to wilki drapieżne, przelewają krew, niszczą życie ludzkie, aby osiągnąć zysk. Jej prorocy wszystko to im otynkowują, zwiastując im złudne widzenia, prorokując im kłamliwie i mówiąc: Tak mówi Wszechmocny Pan - chociaż Pan nie mówił” (Ezech. 22:27-28, BW).
["Ich urzędnicy są niczym wilki goniące ciągle za jakąś zdobyczą. Dopuszczają się przelewu krwi, zabijają ludzi, a wszystko po to, aby coś zdobyć. Tymczasem ich prorocy pokrywają to wszystko jakby tynkiem przed nimi. Mają jakieś urojone widzenia i ogłaszają fałszywe proroctwa oznajmiając, że tak mówi Pan Bóg, chociaż Pan nic im nie powiedział." (Ezech. 22:27-28, BW-P)]
„Tak mówi Wszechmocny Pan: Biada prorokom głupim, którzy postępują według własnego ducha, chociaż nic nie widzieli!” (Ezech. 13:3, BW).
Czy warto badać Pismo Święte?
Jeżeli zatem nie można mieć pewności, które przepowiednie pochodzą od Boga, nasuwa się prosty wniosek, iż najlepiej osobiście poznawać Pismo Święte. Sam Bóg nakazał czytanie i badanie Pisma:
„Badajcie Pismo Pana i czytajcie: Żadnej z tych rzeczy nie brak, żadna z nich nie pozostaje bez drugiej, gdyż usta Pana to nakazały i jego Duch je zgromadził” (Izaj. 34:16, BW).
Należy to czynić tym bardziej, iż w dzisiejszych czasach księga ta jest ogólnie dostępna w większości krajów świata. Właśnie dlatego Danielowi objawiono:
„Ale ty, Danielu, zamknij te słowa i zapieczętuj księgę aż do czasu ostatecznego! Wielu będzie to badać i wzrośnie poznanie” (Dan. 12:4, BW).
Co do faktu, iż żyjemy w czasach ostatecznych wszystkie religie chrześcijańskie są zgodne. Wyżej przytoczony werset nie mówi, iż wszyscy posiądą poznanie, informuje jedynie, iż poznanie wzrośnie. Nie każdy kto zabierze się za czytanie Słowa Bożego posiądzie automatycznie jego właściwe zrozumienie, gdyż napisano dalej:
„Żaden bezbożny nie będzie miał poznania. lecz roztropni będą mieli poznanie” (Dan. 12:10b, BW).
Ponadto niezależnie od tego, jak wiele wysiłku i czasu poświęcisz na badanie Pisma, właściwego zrozumienia może udzielić tylko Bóg.
„Jeżeli przywołasz rozsądek i donośnie wezwiesz roztropność, jeżeli szukać jej będziesz jak srebra i poszukiwać jej jak skarbów ukrytych, wtedy zrozumiesz bojaźń Pana i uzyskasz poznanie Boga; gdyż Bóg daje mądrość, z jego ust pochodzi poznanie i rozum. On zachowuje swoją pomoc dla prawych, jest tarczą dla tych, którzy postępują nienagannie” (Przysł. 2:3-7,*BW).
Ponieważ Pismo Święte zostało napisane pod natchnieniem Ducha Świętego, tylko ten Duch może pomoc we właściwy sposób rozumieć Słowo Boże.
Czy Mesjasz przyjdzie do chrześcijan?
Pytanie tylko wbrew pozorom jest pozbawione logiki. Przypomnij sobie, jak bardzo Żydzi byli pewni, że Mesjasz przyjdzie właśnie do nich. Chrześcijanie znajdują się dokładnie w takiej sytuacji jak starożytni Izraelici oczekujący ‘swojego’ Mesjasza. Roszczą sobie prawo to tego, że przyjdzie On zabrać ‘ich’ jako swój Kościół, ponieważ jest napisane:
„Gdyż sam Pan na dany rozkaz, na głos archanioła i trąby Bożej zstąpi z nieba; wtedy najpierw powstaną ci, którzy umarli w Chrystusie, potem my, którzy pozostaniemy przy życiu, razem z nimi porwani będziemy w obłokach w powietrze, na spotkanie Pana; i tak zawsze będziemy z Panem. Przeto pocieszajcie się nawzajem tymi słowy” (1 Tes. 4:16-18, BW).
Wielu chrześcijan zupełnie wykreśla z Bożego planu zbawienia Izrael uważając, że ten został całkowicie odrzucony przez Boga. Uważajmy jednak, aby nie wzbić się w pychę, zapominając o tym, że Żydzi ciągle czekają na ‘swojego ’ Mesjasza, a ten może zrobić ‘niespodziankę’ i objawić się teraz Żydom, na oczach zdumionych narodów. Zważmy na niektóre wersety.
O narodach napisano:
„tak wprawi w zdumienie liczne narody, królowie zamkną przed nim swoje usta, bo zobaczą to, czego im nie opowiadano, i zrozumieją to, czego nie słyszeli” (Izaj. 52:15, BW).
„I poznają narody, że Ja jestem Pan, który uświęcam Izraela, gdy moja świątynia będzie wśród nich na wieki” (Ezech. 37:28).
O Izraelu:
„Gdy znajdziesz się w niedoli i spotka cię to wszystko u kresu dni, nawrócisz się do Pana, swego Boga, i będziesz słuchał jego głosu, gdyż Pan, twój Bóg, jest Bogiem miłosiernym, nie opuści cię ani cię nie zniszczy i nie zapomni o przymierzu z ojcami twoimi, które im zaprzysiągł” (5 Moj. 4: 30, 31,*BW).
„Lecz na dom Dawida i na mieszkańców Jeruzalemu wyleję ducha łaski i błagania. Wtedy spojrzą na mnie, na tego, którego przebodli, i będą go opłakiwać, jak opłakuje się jedynaka, i będą gorzko biadać nad nim, jak gorzko biadają nad pierworodnym” (Zach. 12:10, BW).
„Tak mówi Pan, który ustanowił słońce, by świeciło w dzień, który wyznaczył księżyc i gwiazdy, by świeciły w nocy, który wzburza morze tak, że szumią jego fale, Pan Zastępów jego imię: Jeżeliby te prawa miały się zachwiać przede mną - mówi Pan - to i ród Izraela przestałby być ludem przede mną przez wszystkie dni. Tak mówi Pan: Jak nie mogą być zmierzone niebiosa w górze i zbadane fundamenty ziemi w dole, tak i Ja nie odrzucę całego potomstwa Izraela mimo wszystko, co uczynili - mówi Pan” (Jerem. 31:35-37,*BW).
Rzecz zaskakująca? Izrael, który odrzucił Mesjasza miałby jeszcze mieć u Boga jakieś szanse? Ale Pismo mówi wyraźnie:
„Idź i głoś te słowa ku północy i mów: Nawróć się żono odstępna, Izraelu - mówi Pan - nie spojrzę na was surowo, gdyż Ja jestem dobrotliwy - mówi Pan - a nie chowam gniewu na wieki!” (Jerem. 3:12,*BW).
„Bo twoim małżonkiem jest twój Stwórca - Jego imię Pan Zastępów - a twoim Odkupicielem Święty Izraelski, zwany Bogiem całej ziemi. Gdyż Pan uzna cię znów za małżonkę, niegdyś porzuconą i strapioną w duchu. Bo czy można wzgardzić małżonką poślubioną w młodości? - mówi twój Bóg. Na krótką chwilę porzuciłem cię, lecz znów cię zgromadzę w wielkiej miłości. W przystępie gniewu zakryłem swoją twarz na chwilę przed tobą, lecz w wiecznej miłości zlitowałem się nad tobą, mówi Pan, twój Odkupiciel.” (Izaj. 54:5-8,*BW)
„Bo nie na wieki wiodę spór i nie na zawsze się gniewam, w przeciwnym razie musiałby przede mną ustać duch i istnienia, które Ja sam stworzyłem” (Izaj. 57:16, BW).
Czy Izrael żywiłby płonne nadzieje na podstawie tak wielu składanych im obietnic, których jest mnóstwo w Tanachu? Czy Bóg byłby tak okrutny? Okazywałby łaskę narodom, a porzuciłby swój wybrany lud, o którym powiedział:
„Oto Ja zbiorę ich ze wszystkich krajów, do których ich rozproszyłem w moim gniewie i oburzeniu, i wielkim uniesieniu; sprowadzę ich znowu na to miejsce i sprawię, że będą mieszkać bezpiecznie. I będą moim ludem, a Ja będę ich Bogiem. I dam im jedno serce, i wskażę jedną drogę, aby się mnie bali po wszystkie dni dla dobra ich samych i ich dzieci po nich. I zawrę z nimi wieczne przymierze, że się od nich nie odwrócę i nie przestanę im dobrze czynić; a w ich serce włożę bojaźń przede mną, aby ode mnie nie odstąpili. I będę się radował z nich, i dobrze im czynił; na stałe osadzę ich w tej ziemi, z całego serca i z całej duszy. Gdyż tak mówi Pan: Jak sprowadziłem na ten lud całe to wielkie nieszczęście, tak sprowadzę na nich wszelkie dobro, które im zapowiadam” (Jerem. 32:37-42,*BW).
„Zbawienie Izraela w Panu, zbawienie wieczne, nie będziecie zawstydzeni ani nie doznacie hańby na wieki wieków” (Izaj.45:17, BW).
„Gdyż, ludu na Syjonie, który mieszkasz w Jeruzalemie, nie będziesz zawsze płakał. Na pewno okaże ci łaskę na głos twojego wołania, gdy go tylko usłyszy, odezwie się. A chociaż Pan dał wam chleb niedoli i wodę ucisku, to jednak nie będzie się już ukrywał twój nauczyciel i twoje oczy będą oglądać twojego nauczyciela” (Izaj.30:19.20, BW).
Czy jesteś gotowy na przyjście Mesjasza?
Jezus bardzo wiele uwagi poświęcił napominaniu swych uczniów, aby czuwali. Dziś jest ostatnia szansa, aby zdać sobie sprawę z powagi tych ostrzeżeń. Potem może być za późno. Nasz Pan powiedział:
„Baczcie na siebie, aby serca wasze nie były ociężałe wskutek obżarstwa i opilstwa oraz troski o byt i aby ów dzień was nie zaskoczył niby sidło; przyjdzie bowiem znienacka na wszystkich, którzy mieszkają na całej ziemi. Czuwajcie więc, modląc się cały czas, abyście mogli ujść przed tym wszystkim, co nastanie, i stanąć przed Synem Człowieczym” (Łuk. 21:34-36,*BW).
Czy chrześcijanie, którzy mieli niemal dwa tysiące lat na rzetelne przygotowanie się na przyjście Pana, rzeczywiście będą gotowi? Jezus przepowiedział, że przynajmniej dla połowy z nich, to czuwanie zakończy się fiaskiem, co zobrazował w przypowieści o 10 pannach zaczynając ją słowami: „Wtedy podobne będzie Królestwo Niebios do…” (Mat.25:1*). Wszystkie panny cierpliwie czekały na Oblubieńca, ale dopiero w ostatniej chwili 5 z nich zmiarkowało się, że nie ma wystarczającej ilości oliwy w swoich lampach.
„A gdy one odeszły kupować, nadszedł oblubieniec i te, które były gotowe, weszły z nim na wesele i zamknięto drzwi. A później nadeszły i pozostałe panny, mówiąc: Panie! Panie! Otwórz nam. On zaś, odpowiadając, rzekł: Zaprawdę powiadam wam, nie znam was. Czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny, o której Syn Człowieczy przyjdzie” (Mat. 25:7-13,*BW).
W konsekwencji tego ‘roztargnienia‘ owych 5 „głupich panien” nie miało już żadnych szans na dostanie się na wesele Oblubieńca.
Ludzie, którzy są święcie przekonani, że czynią wolę Bożą, zostaną również przez Mesjasza odrzuceni:
„Nie każdy, kto do mnie mówi: Panie, Panie, wejdzie do Królestwa Niebios; lecz tylko ten, kto pełni wolę Ojca mojego, który jest w niebie. W owym dniu wielu mi powie: Panie, Panie, czyż nie prorokowaliśmy w imieniu twoim i w imieniu twoim nie wypędzaliśmy demonów, i w imieniu twoim nie czyniliśmy wielu cudów? A wtedy im powiem: Nigdy was nie znałem. Idźcie precz ode mnie wy, którzy czynicie bezprawie” (Mat. 7:21-23, BW).
Ciśnie się na usta pytanie: kto znajdzie się w tym przykrym położeniu i pamiętne: „Chyba nie ja Panie?” (Mat. 26:23,BW). Wyżej przytoczone cytaty nie pozostawiają żadnych wątpliwości, że mowa tu o wierzących w Chrystusa: przecież czekają na Jego przyjście, czynią w Jego imieniu cuda i prorokują. Dlaczego więc Jezus postępuje z nimi tak okrutnie?
Głęboka analiza tych ostrzeżeń powinna zmobilizować każdego chrześcijanina do zadania sobie kluczowego pytania: „Czy możesz z całą pewnością powiedzieć, że jesteś przygotowany na Jego przyjście? Czy naprawdę spełniasz wolę Ojca, czy nakazy ludzkie, sądząc iż jest to wola Boża?”
„Lud ten czci mnie wargami, ale serce ich daleko jest ode mnie. Daremnie mi jednak cześć oddają, głosząc nauki, które są nakazami ludzkimi” (Mat. 15:8, 9,*BW).
Jedynym źródłem, które może Cię przekonać, co jest wolą Ojca jest Pismo Święte. Tam są Jego prawa i wymagania. Czy masz wiarę w sercu, czy też sądzisz że to przynależność do jakiejś religii sprawi, że będziesz zbawiony?
„Odpowiedział mu Jezus: Ja jestem droga i prawda, i żywot, nikt nie przychodzi do Ojca, tylko przeze mnie” (Jana 14:6,*BW).
Napisano tu, że do Boga można dotrzeć tylko przez Chrystusa. To nie przynależność do jakiejkolwiek religii zbawia, ale wiara w Boga przez Mesjasza, Zbawiciela – Jezusa. Kto umarł za Twoje grzechy? Papież, pastor twojego kościoła, a może ‘niewolnik wierny i rozumny’?
„Albowiem wiadomo mi o was, bracia moi, od domowników Chloi, że wynikły spory wśród was. A mówię to dlatego, że każdy z was powiada: Ja jestem Pawłowy, a ja Apollosowy, a ja Kefasowy, a ja Chrystusowy. Czy rozdzielony jest Chrystus? Czy Paweł za was został ukrzyżowany albo w imię Pawła zostaliście ochrzczeni?” (1 Kor. 1:11-13, BW).
Komu chcesz być wierny? Musisz pozbyć się myślenia kategoriami religii, jako bramy do zbawienia. Nie mów: należę do kościoła takiego albo innego. Masz należeć do Chrystusa! „I nie ma w nikim innym zbawienia; albowiem nie ma żadnego innego imienia pod niebem, danego ludziom, przez które moglibyśmy być zbawieni” (Dzieje 4:12).
Dziś wielu ludzi szuka jedynej i prawdziwej religii, sądząc, że to dzięki niej, czy też poprzez nią uzyskają życie wieczne. Religie chrześcijańskie prześcigają się w udowadnianiu, która z nich jest ‘prawdziwsza’. Dochodzi do tego, że chrześcijanie ‘nawracają’ chrześcijan, podczas gdy mnóstwo ludzi, w ogóle nie słyszało Dobrej Nowiny o Mesjaszu, Jego Królestwie i Zbawieniu.
[3]
Oto dane liczbowe niektórych wyznań [6]:
Chrześcijaństwo 2,1 mld Islam 1,5 mld “Niereligijni” 1,1 mld Hinduizm 900 mln Chińskie tradycyjne religie 394 mln Buddyzm 376 mln Judaizm 14 mln
Z powyższego wykresu oraz tabeli wynika, że zaledwie nieco więcej jedna trzecia ludzkości uznaje Jezusa za Mesjasza. Wniosek nasuwa się sam. Czas zaniechać dalszego rozdrabniania się i podziałów chrześcijaństwa oraz wewnętrznych sporów, a zważyć jaki przykład dajemy ‘niechrześcijanom’, zgodnie ze słowami:
„prowadźcie wśród pogan życie nienaganne, aby ci, którzy was obmawiają jako złoczyńców, przypatrując się bliżej dobrym uczynkom, wysławiali Boga w dzień nawiedzenia” (1 Pi 2:12, BW).
Tak więc, jeżeli jesteś osobą, zagubioną w gąszczu różnych religii, albo umęczoną poszukiwaniem ‘religii prawdziwej’, to właśnie teraz jest czas, aby przewartościować swoje poglądy:
1.Nie szukaj religii, ale szukaj Chrystusa, bo tylko w nim jest zbawienie (Jana 14:6).
2. Poznawaj jaka jest wola Boga bezpośrednio z Pisma Świętego (2 Tym. 3:16, 17).
3. Nie roztrząsaj, kiedy i w jaki sposób przyjdzie Mesjasz, ale bądź gotowy na Jego przyjście w każdej chwili (Mat. 24:42).
„…gdyż Syn Człowieczy przyjdzie o takiej godzinie, której się nie spodziewacie.” (Łuk. 12:40, BW)
--------------------------------------
* wytłuszczenia i podkreślenia w cytatach biblijnych - autor opracowania
Copyright 2008-2010 - kopiowanie i publikowanie w celach komercyjnych bez wiedzy i zgody autora zabronione. Zapytania o zgodę na wykorzystanie materiału prosze kierowac do działu: mesjasz.info@pm.me
OBJAŚNIENIA:
[1] Tanach to skrót określający Biblię Hebrajską, utworzony od początkowych liter trzech części Pisma: Tora (Prawo), Newiim (Prorocy), Ketuwim (Pisma). Kanon Biblii Hebrajskiej stanowią 24 księgi, znany dziś jako Stary Testament (źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Tanach [4]).
[2] Talmud jest komentarzem do Tory (biblijnych 5 Ksiąg Mojżeszowych). Jest to uporządkowany zbiór praw religijnych, opartych na rozważaniach rabinów żyjących między III w. p.n.e. a VI w. n.e. (http://pl.wikipedia.org/wiki/Talmud [5])